Rodowód nazwy Śląsk . Spis treści

Pochodzenie nazw miejscowości . Spis treści

Powstające wówczas, jak i później nazwy miejscowości śląskich podzielić można na kilka typów. Jedne z nich mówią o pewnych cechach danego terenu, jego florze czy faunie. Są to: Brzezina, Dąbrowa. Lipiny, ,Orzesze, Bobrek, Czaple, Rybnik, Żabiniec, Chełm, Pszczyna ( czyli Jeziorna ) , Ruda, Strumień. Szeroka itp. Takie nazwy są na Śląsku podobnie jak w całej Polsce najczęstsze. Drugą z kolei liczna grupę stanowią nazwy pochodzące od potomków założyciela czy właściciela wsi. A więc na przykład: Rakowice ( dawniej Rakowicy, wywodzący od Raka), Dobroszyce, Janowice, Bogusławice, Katowice, Mysłowice, Świętochłowice Siemianowice. Goczałkowice. Nazwy te noszą miano odojcowskich lub patronimiczny Mniej liczne są takie nazwy jak: Januszów, Mikołów Radzionków, Stankowa, Chwałkowo, Radoszowy. Tworzono je od nazwy lub przezwiska człowieka, do którego dana osada należała. Inny charakter mają takie nazwy, jak Kuchary, Piekary, Świniary, Szczytniki, Sokolniki, Psary, Łagiewniki. Pochodzą one od ludzi, mieszkali, osadzani zwykle przez danego pana feudalnego wokół jego grodu Nielicznie na Śląsku występujące nazwy Niemcza czy Krakowiany wskazują, że mieszkali tam kiedyś jeńcy niemieccy względnie przybysze z ziemi krakowskiej.

Śląsk w epoce kamiennej- warunki życia .Spis treści

Człowiek pojawił się na śląskiej ziemi w okresie, który archeologowie nazywają paleolitem ( epoką kamienną) , a który trwał od około 100000 lat przed naszą erą (p.n.e.) aż gdzieś po rok 7000 p.n.e. O pobycie najstarszych mieszkańców śląskiej ziemi, o trybie ich życia, ich zwyczajach, częściowo panujących stosunkach świadczą odkrywane przez archeologów w różnych częściach śląska wykopaliska, znajdywane w nich narzędzia i broń, głównie, siekiery i topory. Wyrabiane były w tych czasach z kamienia, a służyły głównie dla myślistwa. Ono bowiem stanowiło w najdawniejszych czasach główne zajęcie ludności i podstawę jej utrzymania.

Uprawa roli, oswajanie i hodowla bydła pojawiają się na Śląsku dopiero około 4000 lat p.n.e., w okresie tzw. neolitu (młodsza epoka kamienna), który trwał do ok, 1800 roku p.n.e., nie wypierając oczywiście myślistwa, ale powodując częściowe osiedlanie się ludności na miejscach nadających się pod uprawę roli czy zakładanie pastw i łąk. Były to przede wszystkim żyzne dolnośląskie tereny między rzekami Bystrzycą i Oława, w powiecie głogowskim, oraz na Górnym Śląsku, w powiatach raciborskim i głubczyckim. W rolnictwie używano narzędzi wyrabianych z kamienia. Umiano już wyrabiać z gliny naczynia różnego rodzaju, nieraz pięknie zdobione z włókna roślinnego i wełny zwierzęcej wyrabiano szaty. Usprawnieniu uległa stopniowo komunikacja, w której używano oswojonych wołów a później koni. Stało się to koniec neolitycznego okresu dziejów. W tym czasie - jak o tym świadczą znaleziska - przywędrowali na śląską ziemię jacyś przybysze, jakieś nieznane grupy. Przyniosły one z sobą swoją kulturę, która łącząc się z wpływami idącymi z południa i zachodu, stapiała się we własną, swoistą kulturę mieszkańców śląska.

Śląsk w epoce brązu - okres kultury łużyckiej .Spis treści

Duże zmiany przyniosła mieszkańcom Śląska epoka brązu, przypadająca na lata 1800 do 700 p.n.e. W tym okresie - jak sama nazwa wskazuje - narzędzia i broń wytwarzano głównie z brązu, który z czasem wyparł używany do tej pory, dość trudno nadający się do obróbki kamień. Śląska ziemia nie posiadała jednak miedzi i potrzebnych do wyrobu brązu, toteż sprowadzać go musiano z odległych, głównie alpejskich krajów.

W tym to okresie, około 1300 roku p.n.e., pojawiła się na Śląsku kultura zwana łużycką. Nazwa pochodzi stąd, że na terenie ziemi łużyckiej odkryto w drugiej połowie XIX wieku szczególnie liczne ciałopalne cmentarzyska, charakterystyczne tej kultury. Kultura ta obejmowała swoim zasięgiem poza samymi Łużycami i Śląskiem również Pomorze, Wielkopolskę, Ziemię Lubuską, kujawsko - chełmińska i częściowo sąsiadujące ze Śląskiem Morawy. Kultura łużycka poszerzyła z czasem poważnie swój zasięg terytorialny, obejmując prawie wszystkie plemiona zamieszkujące Polskę, wykazując tendencję do dalszego rozprzestrzeniania się w kierunku południowo - wschodnim. Jej zasięg wyznaczają liczne wykopaliska, wśród których bardzo istotne znaczenie mają ciałopalne cmentarzyska. Plemiona kultury łużyckiej to praprzodkowie Słowian.

Śląsk w epoce żelaza .Spis treści

Pod koniec tego okresu mieszkańcy Śląska zaczęli wznosić obronne grody , między innymi w Osobowicach, w obrębie dzisiejszego Wrocławia, oraz na Bazaltowej Górze pod Strzegomiem. Wzniesienie tych grodów, o charakterze przede wszystkim obronnym, jest dowodem jakiegoś zagrożenia i wynikającej stąd potrzeby obrony. Grody te rozmieszczone były dość równomiernie na terenach gęściej zaludnionych. Szczytowy rozwój kultury łużyckiej przypada już na następny okres, na początki epoki żelaza, w tak zwanym okresie halsztackim (700 - 400 p.n.e.). świadczą o tym, szczególnie liczne cmentarzyska, grody i osady i znajdywane w nich narzędzia, broń, nieraz prawdziwe skarby wyrobów brązowych i żelaznych. Na terenie Śląska odkryto z tego okresu co najmniej kilkanaście grodów obronnych, obok których istniały liczne osady otwarte, nie przeznaczone do obrony kraju i jego mieszkańców.

Życie na Śląsku w epoce żelaza .Spis treści

Głównym zajęciem ludności w tych czasach było już rolnictwo i hodowla bydła. Związany z tym był osiadły tryb życia. Hodowano przede wszystkim bydło rogate, owiec. świnie. psy i nieliczne jeszcze wtedy konie. Dawne narzędzia z miękkiego brązu wyparte zostały przez narzędzia i broń żelazną, o wiele twardsze i lepsze od wyrabianych do tej pory. żelazo i narzędzia żelazne sprowadzano początkowo z terenów południowych. Z czasem w coraz większych ilościach wytwarzano je na samym Śląsku. Świadczą o tym odkryte ślady pieców służących do wytapiania rudy żelaza. Prawdopodobnie już w początkach epoki żelaza wydobywano na Śląsku, w okolicach Szarleja - ołów. Nie ma natomiast dowodów , aby już wtedy wydobywano rudę żelaza. Dzięki stosowaniu narzędzi żelaznych można było w o wiele większym stopniu, niż to było możliwe do tej pory, karczować lasy, obrabiać drewno, budować obronne grody itp. Podniósł się poważnie poziom tkactwa i garncarstwa. W obrębie wiejskiego rzemiosła pojawiać się zaczęły oznaki pewnej specjalizacji, wytwarzały się grupy rzemieślników specjalizujących się w określonym rodzaju produkcji. Rzemieślnicy ci produkowali zarówno na własne potrzeby, jak i na zbyt w okolicznych miejscowościach oraz na rynkach dalszych, zagranicznych. Wzrastała wymiana towarowa z innymi krajami, przede wszystkim oczywiście z najbliższymi sąsiadami, jak Morawy i Czechy ale sięgała poprzez nie i dalej, na południe.

Śląsk w okresie halsztackim – wędrówka ludów .Spis treści

Prawdopodobnie w okresie halsztackim zaczęły się wyodrębniać pewne plemiona, które na widowni dziejowej pojawią się w parę wieków później, u progu polskiej państwowości. Prawdopodobnie od VI wieku p. n, e. napływać zaczęli na śląska " ziemię obcy przybysze, najeźdźcy. Nie mamy w tej mierze pewnych wiadomości. Nie jest wykluczone, że wtedy właśnie zagroziły Śląskowi najazdy Scytów wędrujących z Niziny Węgierskiej. W wieku IV a może dopiero III, pojawili się prawdopodobnie Celtowie, którzy osiedliwszy się na terenie Czech i Moraw, opanowali na pewien czas również najżyźniejsze tereny Śląska. Znajdywane w wykopaliskach ślady kultury dawnych Celtów mogą jednak świadczyć o innych, pokojowych formach zetknięcia się ludności śląska z tymi plemionami. W II wieku p.n.e. pojawili się na Śląsku - być może - Gotowie. W wieku następnym zawisło nad mieszkańcami śląska niebezpieczeństwo Najazdu Wandalów. Nie są to wiadomości całkowicie pewne. Na początku naszej ery zagroziły Śląskowi - być może - najazdy plemion germańskich. Potrzeba obrony przed tymi plemionami, ogarniętymi wówczas wielkim ruchem wędrownym, a niekiedy tylko obawa przed możliwością najazdów przyczyniły się do łączenia się mieszkańców Śląska, do powstawania wśród nich pewnych związków plemiennych do wspólnej obrony. Z wieku I p.n.e. pochodzą znajdowane na Śląsku nieliczne przedmioty żelazne rzymskiego pochodzenia, a obok nich z czasem coraz liczniejsze, na wzór rzymskich, wytwarzane przez mieszkańców kraju. Wpływy rzymskiej kultury osłabły dość rychło. , co było w dużej mierze Następstwem tak zwanej wędrówki ludów, i podbojów licznych, różnych plemion germańskich i Hunów , które zalały całą Europę i położyły w V wieku n. e. kres rzymskiemu imperium. Najazdy te zrujnowały zwłaszcza gęsto zasiedlone ośrodki położone wzdłuż dróg handlowych, powodując znaczny upadek gospodarki.

Przekształcenia stosunków społecznych .Spis treści

Panujący do tej pory ustrój rodowy, którego podstawowym elementem łączącym były więzy krwi, uległ w tym czasie pewnemu rozluźnieniu. Z jednej strony z rodów wyłaniają się i stopniowo od więzów wspólnoty rodowej uniezależniają się niektóre zamożniejsze rodziny. Z drugiej strony powstawać zaczynały powiązania typu terytorialnego. Łączyły się z sobą rodziny , łączyły grupy ludności zamieszkałe na jednym terytorium, wspólnie uprawiające określone obszary ziemi, posiadające wspólne lasy i łąki. Nazywano te nowe organizacje terytorialne opolami.

Na miejsce rozpadającej się wspólnoty rodowej nie wytworzył się na Śląsku jak w innych słowiańskich plemionach ustrój niewolniczy, który w wielu innych krajach stanowił przejście do ustroju feudalnego. Nie oznacza to zresztą bynajmniej jakoby na Śląsku podobnie jak i na innych ziemiach słowiańskich nie było niewolnictwa i niewolników. Owszem byli, ale warstwę tę tworzyli głównie jeńcy, zdobywani w czasie wypraw wojennych, być może, również ludzie, którzy przeważnie za długi popadali w zależność od swoich wierzycieli. Wśród słowiańskich plemion wraz z rozpadaniem się ustroju wspólnoty pierwotnej wytwarzać się począł w wieku VI ustrój feudalny. Proces ten charakteryzował się wyodrębnianiem się grupy możnych, którzy zawładnęli ziemią i uzależniali od siebie resztę ludności. Odbywał się on dość powoli, trwając kilka wieków. Na Śląsku dopiero w wiekach IX i X można mówić o wytworzonym już w zasadzie ustroju feudalnym, co nie oznacza zresztą wcale całkowitego zaniku różnych elementów dawnego ustroju wspólnoty ani zniknięcia niewolników.

Czasy słowiańskie .Spis treści

Poczynając od VII wieku n.e. możemy na Śląsku mówić już o plemionach polskich. Łączy je z innymi polskimi plemionami wysoki poziom kultury. Na Śląsku budowano takie same jak w innych polskich krainach grody, używano podobnej ceramiki, wyrabiano podobne Narzędzia, broń i ozdoby. Plemiona śląskie utrzymywały też bliskie stosunki handlowe z innymi polskimi ziemiami, jak o tym świadczą znajdywane na Śląsku przedmioty, wyrabiane przez inne polskie plemiona. W tym czasie, gdy dobiegał końca proces formowania się na Śląsku ustroju feudalnego, gdy równocześnie zbliżał się moment wejścia Śląska w skład zorganizowanego go przez wielkopolskich Piastów państwa polskiego, znamy już nazwy niektórych śląskich plemion i ich siedziby. A więc na rozległych terenach między Górami Sowimi i Bardzkimi a Baryczą, nad rzeką Ślężą oraz poczynając od dorzecza Oławy prawdopodobnie do dorzecza Strzegomki mieszkali Ślężanie - plemię, które z czasem wszystkim mieszkańcom nadało nazwę Ślązaków, a krajowi Śląska. Centralny ośrodek tego plemienia znajdował się w okolicach Wrocławia.

Na terytorium od dorzecza Nysy Kłodzkiej po dzisiejsze osady Toszek, Lubliniec, Olesno, Kluczbork i Namysłów mieszkali Opolanie których centralna siedziba znajdowała się początkowo w okolicach Opola, z czasem w samym Opolu. Z Opolanami i plemionami małopolskimi z jednej strony, a z Morawianami z zachodniej strony sąsiadowali Gołęszyce, zajmujący stosunkowo niewielki obszar. Jednym z ich najstarszych grodów był Cieszyn względnie niedaleko od Cieszyna znajdujący się gród Podobora. Żyzne rolnicze tereny po obu brzegach Odry, głównie w okolicach Głogowa i Nowej Soli, ale sięgające na zachód poza rzekę Bóbr i po Nysę Łużycką, zajmowali Dziadoszanie. Zapewne część tego plemienia stanowili mieszkający nad rzeką Bóbr Bobrzanie.

Warunki życia na przełomie tysiąclecia .Spis treści

Z tego okresu nie zachowało się tyle źródeł, aby można w sposób bardziej konkretny scharakteryzować tryb życia ludności, poziom kultury i gospodarki. Nie ulega jednak wątpliwości, że nastąpić musiał w tych dziedzinach rozwój, że podniósł się poziom i rodzaj zarówno wytwarzanych, jak i sprowadzanych narzędzi pracy oraz broni. Dowodzą tego między innymi odkrycia dokonane przez polskich archeologów na Ostrówku w Opolu. W osadzie tej, której początki sięgają X wieku, odkryto szereg przedmiotów , świadczących o wysokim poziomie ówczesnego polskiego rzemiosła. Z gliny wytwarzane były różnego rodzaju garnki, służące do gotowania, przyrządzania j przechowywania żywności. Z garbowanych skór wyrabiano duże ilości trzewików. Z kamienia wytwarzano żarna, z rogu i kości grzebienie, okładziny noży, haczyki na ryby, rylce itp. W ostatnich wiekach okresu przedhistorycznego powstało na Śląsku wiele grodów i obronnych grodków. Służyły one nie tylko do obrony przed zewnętrznymi najazdami, ale były również związane z powstawaniem możniejszych rodzin, które niejednokrotnie z sobą prowadziły walki. Nie wiadomo, czy wymienione śląskie plemiona weszły w skład organizmów państwowych, jakie w pierwszym tysiącleciu nowej ery powstawały na ziemiach zachodnich Słowiańszczyzny. Nie wiemy więc, czy weszły w skład państwa Samona, które zorganizowane zostało w VII wieku n. e., ani czy objęte zostały granicami powstałego w IX wieku państwa wielkomorawskiego. Jeżeli nawet tak było, to najazd Madziarów na przełomie IX i X wieku, który położył kres istnieniu państwa wielkomorawskiego, otworzył i przed śląskimi plemionami nową kartę dziejów, kartę związaną z państwem polskim, organizowanym przez Piastów.

Sytuacja ogólna w końcu X wieku .Spis treści

Nie znamy bliżej wydarzeń, jakie rozegrały się na Śląsku na przełomie IX i X wieku. Być może ziemia śląska wchodziła przez pewien czas w skład państwa wielkomorawskiego, wydaje się, że na początku X wieku przynajmniej Górny Śląsk dostał się pod panowanie władców czeskich z rodu Przemyślidów. Zachodnia granica Śląska wahała się wówczas między Bobrem a Nysą Łużycką. Pod panowaniem Piastów znalazł się Śląsk już pod koniec X wieku, gdy formowało się polskie państwo, Zajęty został przez Mieszka I prawdopodobnie w latach 985 - 990. W każdym razie w 1000 roku już prawie cały Śląsk znajdował się w granicach Polski Piastowskiej. Przejście Śląska spod panowania czeskiego pod władzę Piastów pociągnęło za sobą długotrwałe, zacięte walki, gdyż książęta czescy dążyli do zagarnięcia tej ziemi.

Organizacja zrębów państowości .Spis treści

Pierwsi władcy piastowscy zaczęli organizować na Śląsku zręby państwowej organizacji. Jednym z przejawów ich zapobiegliwej działalności było wzniesienie szeregu obronnych grodów. Dzięki temu stworzony został ciągnący się wzdłuż granic Śląska łańcuch grodów , których zadaniem była obrona tej dzielnicy zarówno przed czeskimi, feudałami, jak i przed władcami Niemiec, dążącymi do podporządkowania sobie polskiego państwa, oraz przed feudalnymi panami nadgranicznych marchii. Stolicą śląska został Wrocław, gdzie w 1000 roku powstało biskupstwo jako jedno z trzech utworzonych wtedy przez Bolesława Chrobrego. Administracja kościelna niewątpliwie wspomagała wówczas administrację młodego państwa, z drugiej strony korzystała z jego ochrony i licznych bogatych nadań. Od pierwszej chwili i przez długie jeszcze lata przypadła Śląskowi zaszczytna, ale jakże ciężka zarazem i wieloma ofiarami okupywana rola przedmurza Polski. Stawał się Śląsk nie jednokrotnie terenem najazdów władców niemieckich i czeskich, którzy ze zmiennym powodzeniem starali się ziemię tę lub poszczególne jej części poddawać swojemu panowaniu, a w latach późniejszych tędy, przez Śląsk, ciągnęli w głąb polskiego państwa, pod Kraków czy Poznań.

Wojny Bolesława Chrobrego .Spis treści

W czasie wielkiej wojny Bolesława Chrobrego z cesarstwem, która toczyła się w początkach XI wieku, zresztą przeważnie poza terytorium śląska, przeszła w 1005 roku przez północną część Śląska wyprawa cesarskiego rycerstwa, zdążającego pod Poznań, Stoczono wtedy z najeźdźcami kilkudniową bitwę, aby nie dopuścić do ich przeprawiania się przez rzekę Bóbr pod Krosnem. Wojskom cesarskim udało się sforsować Odrę, natomiast nie zdołały one zdobyć warownego grodu Niemcza, o którego obrońcach tak napisał niemiecki kronikarz Ditmar : "Nigdy nie słyszałem o oblężonych, którzy by z większą od nich wytrwałością i bardziej przezorną zaradnością zabiegali o swoją obronę." Już w parę lat później, w 1011 roku, Śląsk stał się terenem ponownej wyprawy niemieckich feudałów. Głównym ośrodkiem walki był wtedy gród Głogów, którego uporczywie i skutecznie bronił Bolesław Chrobry. Nie był jednak w stanie uchronić ziemi Śląskiej przed spustoszeniem środkowej części kraju przez księcia czeskiego, który wspomagał wyprawę niemieckiego rycerstwa. W walkach z niemieckimi i czeskimi najeźdźcami zarówno w tym czasie, jak i niejednokrotnie później brało udział nic tylko rycerstwo, nic tylko załogi grodów i mieszkańcy podgrodzi, ale również ludność wieśniacza, jak o tym z podziwem wspominali nieraz polscy i niemieccy kronikarze.

Wyprawa niemiecka na Śląsk w roku 1017.Spis treści

Cały prawie Śląsk stał się terenem potężnej wyprawy niemieckiego rycerstwa i wspomagających je zastępów czeskich oraz pogańskich Lutyków w 1017 roku. Gdy najeźdźcom nie udało się zdobyć bronionego bohatersko Głogowa, podeszli pod gród Niemczę, którego mimo kilkutygodniowego oblężenia przecież zdobyć nie zdołali. Wyprawa niemieckiego rycerstwa zakończyła się więc niepowodzeniem, ale pociągnęła za sobą poważne spustoszenie Śląskiej ziemi. Wydarzenia te były częścią wojny, jaką prowadził Bolesław Chrobry z cesarstwem. Wojna zakończyła się w 1018 roku pokojem w Budziszynie, na podstawie którego zatwierdzone zostały zdobycze (Morawy, Milsko, Łużyce) dokonane w toku wojny przez polskiego władcę.

Najazd Brzetysława I na Śląsk .Spis treści

Ogromnemu zniszczeniu uległ Śląsk podobnie zresztą jak i inne polskie ziemie w czasie wielkiego ludowego powstania oraz najazdu czeskiego księcia Brzetysława I. Powstanie mas ludowych Polski wybuchło pod koniec rządów, a może dopiero po śmierci syna Bolesława Chrobrego, Mieszka II, jako reakcja przeciwko rosnącym ciężarom nakładanym na ludność wieśniaczą. Wzrastały bowiem wymagania ze strony feudalnych panów, pojawiły się wraz z powstaniem państwa i rozbudową jego administracji świadczenia na rzecz państwa, a wraz z przyjęciem chrześcijaństwa również opłaty na rzecz instytucji kościelnych. To powstanie ułatwiło księciu czeskiemu Brzetysławowi I najazd na Polskę, w czasie którego ogromnemu spustoszeniu uległa również ziemia śląska. Stało się to w 1038 lub 1039 roku. Zniszczone lub wywiezione zostały przez najeźdźców ze Śląska cenne rękopisy, biskupie roczniki itp. Co więcej, na skutek tego najazdu Śląsk przeszedł na kilkanaście lat pod czeskie panowanie.

Powrót Śląska do państwa Piastów .Spis treści

Kazimierz Odnowiciel około 1050 roku odzyskał ziemie śląską. Sprawa państwowej przynależności Śląska została następnie rozstrzygnięta dzięki pośrednictwu cesarza, na mocy pokoju zawartego w 1054 roku w Kwedlinburgu. Brzetysław I zwrócił Polsce prawie cały Śląsk, zostawiając sobie jednak ziemię opawską, poza tym władcy Polski zobowiązani zostali do płacenia Czechom pieniężnego rocznego trybutu. Płacili go aż do śmierci Władysława Hermana ( 1102) z wyjątkiem Bolesława Szczodrego, który odmówił płacenia trybutu. Decyzje pokoju w Kwedlinburgu, podjęte przy udziale cesarza, miały na celu stworzenie stałego przedmiotu niezgody między oboma słowiańskimi narodami, ze szkodą dla nich. z czego korzyści ciągnęli tylko cesarz i niemieccy książęta oraz feudałowie.

Sytuacja w latach 1054 do 1102 .Spis treści

Już w czasach Bolesława Szczodrego z powodu jego odmowy zapłacenia rocznego trybutu Śląsk stał się terenem parokrotnych zbrojnych najazdów ze strony władców Czech i czeskich feudałów. Nie była to zresztą jedyna przyczyna zbrojnych polsko - czeskich zatargów. Z drugiej bowiem strony również polskie rycerstwo wyprawiało się poza granice Śląska, aby odzyskać ziemię opawską. Walki z Czechami związane były ponadto ze sprawą znacznie szerszą, ze stosunkiem cesarstwa do Polski, Czech i Węgier. Z jednej strony Polska uderzając na Czechy, stale sprzymierzone z cesarstwem, starała się ochraniać w ten sposób sojusznicze Węgry, przeciwko którym skierowane były ataki cesarza. Z drugiej strony niektórzy władcy polscy, w szczególności zaś Bolesław Szczodry, mieszali się w wewnętrzne sprawy czeskie, w toczone tam walki bratobójcze o tron książęcy czy stolec biskupi. .Za czasów następcy Bolesława Szczodrego, Władysława Hermana, nastąpiło w stosunkach polsko-czeskich złagodzenie. Władysław Herman spowinowacił się z władcami Czech przez małżeństwo z Judytą, córka czeskiego księcia Wratysława. Zgoda nie trwała, jednak długo.

Po śmierci księcia czeskiego Wratysława, następca jego Brzetysław II wmieszał się w wewnętrzne sprawy polskie, gdy w odwet za odmowę zapłacenia trybutu poparł buntującego się przeciwko ojcu, Władysławowi Hermanowi, jego syna Zbigniewa i urządził w 1093 roku wielką wyprawę na Śląsk. Wyprawa ta dokonała ogromnego, spustoszenia prawie całego lewobrzeżnego Śląska. Władysław Herman został zmuszony do płacenia trybutu, ponadto Czesi zagarnęli pograniczny gród Kłodzko. W wirze walk prowadzonych z buntującym się synem i popierającymi go Czechami, Władysław Herman wydzielił w 1097 roku Śląsk jako osobną dzielnicę dla syna Zbigniewa. Kiedy jednak Zbigniew ponownie wystąpił przeciwko ojcu i został w walce pokonany, Śląsk bez miasta Wrocławia - otrzymał młodszy syn Władysława Hermana, Bolesław, zwany później Krzywoustym. W tych wewnętrznych sporach i zatargach, w wirze walk toczonych z najeżdżającymi kraj zewnętrznymi wrogami rosła coraz bardziej rola i wpływy śląskiego możnowładztwa, od którego poparcia stawał się coraz bardziej zależny Władysław Herman i jego obaj synowie. Do politycznego znaczenia dochodziło częściowo i mieszczaństwo, zwłaszcza wrocławskie, u którego polscy książęta ( w szczeglności zaś Bolesław ) również niejednokrotnie szukali poparcia i pomocy.

Sytuacja w latach 1102 do 1109 .Spis treści

Po śmierci Władysława Hermana (1102) wybuchły w Polsce walki bratobójcze między jego synami, Zbigniewem i Bolesławem. Ponieważ obaj bracia szukali pomocy u sąsiadów, stąd walki te przybrały rychło charakter wojen z sąsiednimi państwami, przede wszystkim z Czechami. Terenem ich był przeważnie właśnie Śląsk, który zresztą w pewnej mierze był przyczyną sporów i walk, gdyż Bolesław znowu zaprzestał , płacenia Czechom trybutu. W rezultacie doszło do długotrwałej, bo 13 lat trwającej wojny, w czasie której śląska ziemia stała się kilkakrotnie terenem najazdów czeskiego rycerstwa. W 1108 roku Bolesław Krzywousty urządził w odwet wyprawę na Czechy w wyniku której zdobył między innymi Racibórz. Spowodowało to jednak interwencję cesarza Henryka II, której głównym celem było osadzenie na tronie polskim Zbigniewa i narzucenie Polsce cesarskiego zwierzchnictwa. Wyprawa cesarska, zorganizowana w drugiej połowie 1109 roku, po nieudanej próbie sforsowania Odry pod Krosnem ruszyła wzdłuż lewego brzegu tej rzeki na południe, ku Bytomiowi i Głogowowi.

Obrona Głogowa .Spis treści

Głogów został otoczony, bohatersko jednak odpierał ataki. "Co widząc - zanotował polski kronikarz Gall – cesarz niesłychanie się zdumiał patrząc mianowicie, jak ludzie nadzy walczyli gołymi mieczami przeciw tarczownikom, a tarczownicy przeciw uzbrojonym w pancerze, a tak ochoczo pośpieszali do walki jak by na biesiadę". Bolesław Krzywousty, prowadzący wówczas walki na Pomorzu, przysłał szybko na pomoc Śląskowi posiłki, wzywając równocześnie mieszkańców Śląska zarówno rycerstwo, jak i lud wieśniaczy do stawiania wrogowi oporu. Oto jak bohaterską walkę obrońców Głogowa opisał Gall : "Niemcy atakują gród, Polacy się bronią, zewsząd machiny wyrzucają w powietrze olbrzymie kamienie, kusze dźwięczą, pociski i strzały latają w powietrzu, tarcze przedziurawione pękają, pancerze pryskają, szyszaki idą w drzazgi, trupy padają pokotem, ranni ustępują, a na ich miejsce natychmiast przychodzą nowi wojownicy. Niemcy nakręcali kusze ręczne, Polacy zaś machiny z kuszami; Niemcy wypuszczali strzały, a Polacy strzały i inne pociski; Niemcy zataczali proce z kamieniami, a Polacy kamienie młyńskie i silnie zaostrzone pale. Gdy Niemcy zakryci pokrywami z desek, usiłowali podejść pod mur, to Polacy sprawiali im łaźnie wrzącą wodą, zasypując płonącymi głowniami. Niemcy podprowadzali pod wieże żelazne barany, Polacy zaś staczali na nich z góry koła, zbrojne stalowymi gwiazdami. Niemcy po wzniesionych drabinach pięli się w górę, a Polacy zaczepiając ich hakami żelaznym, porywali ich w powietrze." Dzięki zdecydowanej obronie gród nie został zdobyty.

Sytuacja w latach 1109 do 1137 .Spis treści

Cesarz odstąpił od oblężenia, ruszył pod Wrocław. Ścigało go, nękało ustawicznie niespodziewanymi atakami rycerstwo i śląscy chłopi, prowadzący nieustępliwą walkę podjazdową. Bezskuteczne oblężenie Wrocławia oraz klęska poniesiona przez cesarską wyprawę pod miastem, na Psim Polu, zmusiły cesarza do odwrotu przez Bramę Kłodzka do Czech. Dzięki męstwu mieszkańców Śląska, jego rycerstwa, ludności obronnych grodów i wsi zachowana została niezawisłość polskiego państwa. Nie udało się cesarzowi osadzić na terenie polskim uległego sobie księcia Zbigniewa ani wymusić, aby Polska znowu zaczęła płacić władcom Czech trybut ze Śląska. Zapłacił jednak Śląsk, jak już tyle razy poprzednio, ogromnym spustoszeniem. Na tej zwycięskiej dla Śląska wyprawie niemieckiego i czeskiego rycerstwa skończyły się na lat prawie 60 walki, jakie polscy władcy staczali głównie na terenie śląska w obronie niezależności państwa. Nie ustały natomiast spory i zatargi zbrojne z czeskimi feudałami oraz książętami, przy czym zawsze niezależnie od wyniku walki Śląsk, jego poszczególne części, ulegały poważnym zniszczeniom. Tak stało się między innymi w czasie trzech kolejnych wypraw czeskiego księcia Sobiesława w latach 1132 - 1134. Nie znamy bliżej warunków pokoju, zawartego ostatecznie w 1137 roku, wiadomo jedynie, że przy Czechach pozostała ziemia opawska i Kłodzko. Nie próbowali już natomiast czescy władcy wracać do sprawy trybutu ze Śląska.

Rozbicie dzielnicowe Polski .Spis treści

W 1138 roku umarł Bolesław Krzywousty. W myśl jego testamentu Śląsk przypadł jako dziedziczna dzielnica najstarszemu jego synowi Władysławowi, który równocześnie jako senior, najstarszy z rodu, objął w posiadanie ziemię krakowską i rządzić miał jako władca naczelny, całym państwem. Fakt, że właśnie seniorowi i władcy całego państwa przydzielona została Śląska ziemia, dowodzi, że uchodziła ona w tych czasach za jedną z największych i ważnych.

Zapoczątkowany testamentem Bolesława Krzywoustego okres rozbicia dzielnicowego Polski, który doprowadził do ogromnego osłabienia młodego państwa i przyniósł wiele niekorzystnych dla niego wydarzeń, zaważył w podobny sposób również na losach śląskiej dzielnicy. Władysław, wyznaczony na władcę całego państwa, któremu podlegać mieli pozostali Piastowie, spotkał się od samego początku z oporem młodszych braci niechętnych, żeby uznać jego zwierzchnią władzę. Doprowadziło to do licznych bratobójczych wojen, które sąsiadom Polski dawały sposobność do mieszania się w jej wewnętrzne sprawy. Sami Piastowicze zresztą zwracali się często o pomoc do sąsiadów. Korzystało z tego przede wszystkim cesarstwo. Gdy przeciwko Władysławowi wystąpili młodsi bracia, ten zwrócił się o pomoc do Konrada III. Przeciwko Władysławowi zbuntowało się również śląskie możnowładztwo z najpotężniejszym jego przedstawicielem. Piotrem Włastem. Władysław został zmuszony do opuszczenia kraju, do którego starał się wrócić, niestety przy pomocy króla niemieckiego Konrada III, na czele i niemieckiego rycerstwa.

Sytuacja w latach 1146 do 1163 .Spis treści

Wyprawa ta, zorganizowana w 1146 roku, nie potrafiła sforsować nawet Odry, nie przywróciła więc Władysławowi książęcego, krakowskiego tronu ani śląska. Władysław pozostał aż do swej śmierci w Niemczech, a Śląsk przeszedł na kilkanaście lat pod rządy Bolesława Kędzierzawego, który został również władcą całego państwa. Władysław nie zrezygnował jednak bynajmniej ze swoich pretensji do śląskiej dzielnicy i ponownie w 1157 roku wyruszył z niemieckim rycerstwem na Śląsk. Wyprawa ta zakończyła się wprawdzie sukcesem, jednak bynajmniej nie Władysława, ale niemieckiego rycerstwa; Polsce, Śląskowi w szczególności, przyniosła poważne straty. Spalone zostały między innymi grody: Bytom nad Odrą, Głogów i Krosno, spustoszony Dolny Śląsk, przez który wojska cesarskie podążyły do Wielkopolski. W Krzyszkowie i zawarty został w 1157 roku pokój. Książęta polscy musieli złożyć cesarzowi Fryderykowi Rudobrodemu hołd. Władysław niie wrócił jednak do Krakowa, przebywał dalej na wygnaniu, gdzie zmarł w 1159 roku. Śląsk pozostał w rękach Bolesława Kędzierzawego.

Sytuacja w latach 1163 do 1177 .Spis treści

Sytuacja uległa zmianie dopiero w parę lat po śmierci Władysława, w 1163 roku. Zawarty został wówczas układ między braćmi Władysława Wygnańca a jego synami, na podstawie którego ci ostatni otrzymali cały Śląsk w granicach z 1146 roku z Ziemią Lubuską, ale bez Kłodzka. W ręku Bolesława Kędzierzawego, jako seniora -- władcy całego państwa, pozostało kilka śląskich grodów. Według testamentu Krzywoustego każdorazowy senior miał mieć w swym ręku kilka grodów w dzielnicach pozostałych książąt piastowskich. Dwaj najstarsi synowie Władysława, Bolesław i Mieszko, podzielili zaraz między siebie śląską dzielnicę w ten sposób, że Bolesław Wysoki dostał - jak się wydaje - cały Dolny i środkowy Śląsk ( z Opolem i Lubuszem ) , a Mieszko, zwany później Plątonogim, Racibórz, Toszek, Koźle. Książęta ci przypuszczalnie aż do 1177 roku uznawali podobnie jak inni Piastowicze zwierzchnia władzę krakowskich książąt Bolesława Kędzierzawego, a potem Mieszka III Starego. Monety bite w księstwie raciborskim przez Mieszka nosiły niekiedy napisy w polskim języku: Milost.

Sytuacja w latach 1177 do 1180 .Spis treści

W 1177 roku Bolesław Wysoki, książę wrocławski, sprzymierzył się z Kazimierzem Sprawiedliwym w czasie jego walki o tron krakowski; Mieszko Plątonogi raciborski popierał natomiast ówczesnego seniora rodu Mieszka II wielkopolskiego. Przebieg tej walki nie jest zbyt dobrze znany, a zakończyła się ona w sposób dość skomplikowany. Z jednej strony Mieszko raciborski pokonał swego brata Bolesława i wygnał go z jego księstwa, ale w Krakowie przegrał jego sojusznik Mieszko III, którego wypędził ze stolicy Kazimierz Sprawiedliwy. Ostatecznie walka zakończyła się zawarciem pokoju. na podstawie którego Bolesław Wysoki utrzymał się na Dolnym Śląsku ( aż po tak zwana przesiekę) , Opolszczyznę otrzymał jego starszy syn Jarosław, który później został biskupem wrocławskim, brat Konrad otrzymał ziemię głogowską i legnicką, zaś Mieszko raciborski otrzymał od Kazimierza Sprawiedliwego Bytom, Oświęcim i Siewierszczyznę. Ziemie te, oderwane od małopolskiej dzielnicy Kazimierza, weszły w ten sposób w skład Śląska, utrzymały jednak na długie wieki pod względem kościelnym zależność od biskupa krakowskiego. W następnych latach posunął się na Śląsku bardzo poważnie, w stopniu jeszcze większym niż to miało miejsce na innych polskich ziemiach, proces dalszego rozdrabniania posiadłości tutejszych Piastów. Mimo rosnącej w związku z tym słabości śląskich książąt niektórzy z nich nadal zgłaszali swoje kandydatury do objęcia władzy w Krakowie lub niekiedy kandydatury ich wysuwane były przez krakowskich możnowładców, którzy w toku prowadzonych walk uzyskali decydujący wpływ na to, kto zasiądzie na tronie krakowskim, kto stanie się władcą całego państwa.

Zjazd w Łęczycy 1180 i jego skutki .Spis treści

Tymczasem podważona została ustalona testamentem Bolesława Krzywoustego zasada senioratu i pryncypatu. Najmłodszy z synów Bolesława, Kazimierz Sprawiedliwy, uzyskał bowiem w zamian za udzielone duchowieństwu (zjazd w Łęczycy w 1180 roku) przywileje, uznanie prawa jego i jego następców do dziedzicznych rządów w Krakowie. Od tej chwili poszczególni książęta - opierając się czy to na testamencie Krzywoustego, czy też na ustaleniach zjazdu łęczyckiego - starali się zasiąść na krakowskim tronie. W zabiegach tych i związanych z tym walkach brali udział i śląscy książęta. I tak po śmierci Kazimierza (1194) wysunięty przez możnowładców krakowskich książę raciborski Mieszko Plątonogi rozpoczął zabiegi w tym kierunku, poparł jednak następnie starania Mieszka Starego wielkopolskiego. Mimo to Mieszko nie uzyskał krakowskiego tronu, gdyż ubiegł go w tym Leszek Biały. Również Bolesław Wysoki czynił starania o uzyskanie krakowskiego tronu.

Umarł w 1201 roku Bolesław Wysoki, w 1202 roku Mieszko III, a z młodszych Jarosław opolski i Konrad legnicki. W 1202 roku seniorem rodu Piastów był prawdopodobnie Władysław Laskonogi, władca Wielkopolski, następnymi w kolejności książęta śląscy Mieszko raciborski i jego bratanek, syn Bolesława Wysokiego, Henryk zwany Brodatym. Między nimi toczyć się miała rywalizacja o objęcie krakowskiego tronu i zwierzchnictwa nad pozostałymi Piastami. W tej walce decydującą rolę odegrał Henryk Brodaty i jego syn Henryk Pobożny.

Spis treści

Ostatnia aktualizacja: poniedziałek, 22 listopad 1999
Copyright © by Józek Woźny