Położenie geograficzne i administracyjne
Gmina Prószków położona jest w centralnej części województwa opolskiego. Jej powierzchnia wynosi 12123 ha, co sytuuje gminę w grupie gmin o średniej wielkości w skali regionu.
Siedzibą gminy jest Prószków odległy o 13 km od centrum Opola.
W skład gminy wchodzi 15 sołectw : Boguszyce, Chrząszczyce, Chrzowice, Folwark , Górki, Jaśkowice, Ligota Prószkowska, Nowa Kuźnia, Prószków, Przysiecz, Winów, Zimnice Małe, Zimnice Wielkie, Złotniki i Źlinice.
Gmina Prószków położona jest na Nizinie Śląskiej w centralnej części woj. opolskiego i graniczy od północy z gminą Komprachcice, z miastem Opole, od wschodu – poprzez rzekę Odrę – z gminami Tarnów Opolski, Gogolin, od południa z gminami Krapkowice, Strzeleczki, a od zachodu z lasami należącymi do gmin Biała, Korfantów i Tułowice. Większość terenu gminy zajmuje Równina Niemodlińska z obszarem chronionego krajobrazu Borów Niemodlińskich. Pozostałe zaś leżą we wschodniej części lewego, bezleśnego obszaru pradoliny Odry.
Rzeźba terenu
Rzeźba terenu gminy Prószków jest wynikiem zachodzących tu niegdyś procesów osadzania, wypiętrzania i erozji utworów węglowych, procesów glacjalnych, peryglacjalnych, eolicznych i erozji oraz akumulacji rzecznej, a także działalności człowieka. Występujące tak licznie i z silnym natężeniem procesy rzeźbotwórcze doprowadziły do powstania zróżnicowanego rysu geomorfolicznego obszaru gminy, który jest dużym walorem przyrodniczym. Rzutuje także na silne zróżnicowanie pozostałych komponentów środowiska przyrodniczego, w tym walorów florystycznych i faunistycznych.
Budowa geologiczna
Na obecny stan budowy geologicznej obszaru gminy Prószków miały wpływ procesy osadzania się skał wapiennych i trzeciorzędowych, kilkakrotne wkraczanie na teren Polski lądolodu, sedymentacja rzeczna, intensywna erozja w okresach interglacjalnych, a także zespół procesów występujących po ostatnim zlodowaceniu.
Spośród utworów geologicznych swoje wychodnie na terenie gminy mają zarówno formacje mezozoiczne reprezentowane przez kredowe utwory turonu i cenomanu, jak i kenozoiczne trzeciorzędu oraz czwartorzędu. Bogactwo powierzchniowych form geologicznych gminy stanowi ewenement w skali regionu opolskiego, gdzie w większości gmin powierzchniowe utwory stanowią jedynie formacje kenozoiczne i to w zdecydowanej większości najmłodsze – czwartorzędowe.
Bardzo zróżnicowana budowa geologiczna gminy Prószków ma kluczowe znaczenie dla zróżnicowania przyrodniczego obszaru. Zapewnia możliwość występowania dużej mozaikowatości siedlisk zwiększając potencjalną bioróżnorodność. Osobliwościami gminy w skali regionu są utwory węglanowe oraz niewielkie powierzchnie torfowisk.
Wapienie i margle do produkcji cementu wydobywane są w okolicach Chrzowic i Folwarku.
Drugim złożem posiadającym dokumentacje geologiczne w gminie Prószków jest złoże kruszywa naturalnego w Przysieczy.
Gleby
Bogactwo uwarunkowań geologicznych, geomorfologicznych, klimatycznych i hydrologicznych terenów gminy Prószków tworzy korzystne warunki dla powstania różnorodnych typów gleb. W gminie Prószków występują następujące główne typy i podtypy gleb:
GLEBY LITOGENICZNE
Na terenie gminy reprezentowane są przez gleby wapnicowe o różnym stopniu rozwoju – rędziny. Występują one w północnej części gminy na zachód od doliny Odry.
GLEBY AUTOGENICZNE
Mają większy udział niż gleby litogeniczne. Stanowią zdecydowaną większość w pokrywie glebowej gminy. Reprezentowane są przez:
~ Czarnoziemy zdegradowane i gleby szarobrunatne – w północnej części gminy,
~ Brunatne właściwe – w okolicach Winowa i Jaśkowic,
~ Brunatne kwaśne – w północnej i wschodniej części gminy wzdłuż doliny Odry,
~ Płowe – w okolicach Smolnika, Prószkowa i Złotnik,
~ Rdzawe i bielicowe – w południowej części gminy, w większości na terenach leśnych.
GLEBY HYDROGENICZNE
Reprezentowane są na terenie gminy przez gleby aluwialne mad rzecznych. Większe powierzchnie występowania tych gleb występują w dolinie Odry i dolinie Prószkowskiego Potoku.
Wody powierzchniowe
Obszar gminy Prószków w całości należy do zlewni Odry, która od północnego – wschodu i wschodu stanowi granicę administracyjną gminy. W zlewni Odry na terenie gminy wyróżnić można:
Gęstość sieci rzecznej gminy Prószków jest największa we wschodniej i północnej jej części. Dochodzi tu do 1,00-1,25 km/km2. Zagźszczenie to obszar ten zawdziźcza drobnym bifurkuj1cym ciekom doliny Odry oraz licznym kanałom i rowom melioracyjnym. Największym z nich jest Wiński Potok.
Największa rzeka gminy – graniczna Odra wpływa na jej teren na wysokości Zimnic Wielkich. Stąd płynie szerokimi zakolami do Opola. Koryto Odry jest tu całkowicie uregulowane, o jej wcześniejszym naturalnym, silnie meandrującym charakterze świadczą jedynie fragmenty starorzeczy, których pozostałości rozrzucone są w dolinie. Na terenie gminy Prószków Odra zbiera wody z drobnych cieków odwadniających dolinę i wschodnie skłony wododziałowego wału rozciągającego się wzdłuż rzeki na zachodzie. Spośród cieków dolinnych Odry największe znaczenie ma Wiński Potok.
Druga rzeka gminy –Prószkowski Potok- swoje źródła ma w gminie Tułowice. bierze ona swój początek w centralnej części Borów Niemodlińskich. Prószkowski Potok wpływa na teren gminy Prószków na odcinku od Ligoty Prószkowskiej płynąc w otoczeniu leśnym i łąkowym. Dolina rzeki w tym odcinku jest podtorfowana i stanowi jeden z najciekawszych przyrodniczo fragmentów gminy. Przez resztę obszarów gminy Potok płynie przez tereny gęsto zaludnione wsi Prószków, Nowa Kuźnia co powoduje znaczne jego zanieczyszczenie. W Nowej Kuźni na dopływie Prószkowskiego Potoku zbudowano staw, który jest jednym z ciekawszych rezerwatów województwa.
Pod względem zasobności w stojące wody powierzchniowe gmina Prószków nie charakteryzuje się dużym bogactwem. Ważniejszymi w systemie hydrologicznym gminy zbiornikami wodnymi są:
Ekosystemy wód stojących usytuowane są w położeniach dolinnych. Wszystkie większe zbiorniki wodne gminy powstały przez alimentację wód Prószkowskiego Potoku i jego dopływów. Wody stojące gminy uzupełniają zbiorniki wodne występujące w starych wyrobiskach odkrywkowego wydobycia surowców mineralnych.
Istotną cechą reżimu hydrologicznego gminy są torfowiska niskie i tereny trwale podmokłe.
Warunki klimatyczne
Klimat gminy należy do jednych z najłagodniejszych w województwie. Łagodność klimatu przejawia się niskimi amplitudami temperatur, niezbyt dużą liczbą opadów, długim sezonem wegetacyjnym. Zimy są tu łagodne i stosunkowo krótkie, lata długie i ciepłe. Warunki klimatyczne sprzyjają czynnemu wypoczynkowi.
Podstawowym czynnikiem wpływającym na łagodność klimatu gminy jest dolina Odry i przemieszczające się wzdłuż niej masy ciepłego powietrza z południa(Brama Morawska) lub wilgotnego i atlantyckiego z zachodu. Zwłaszcza w zimie warunki klimatyczne są na terenie gminy łagodniejsze niż na pozostałych terenach województwa opolskiego. Dolina Odry od Wrocławia do Opola charakteryzuje się jednym z najcieplejszych klimatów w Polsce.
Gmina Prószków charakteryzuje się również bardzo korzystnymi i zróżnicowanymi warunkami mikroklimatycznymi, co związane jest ze zróżnicowaniem rzeźby terenu, występowaniem wielkoprzestrzennych ekosystemów wodnych, łąkowych i leśnych. Zróżnicowanie to stwarza różnorodność warunków bioklimatycznych w zakresie insolacji, przewietrzania, produkcji tlenu, uwilgocenia, produkcji ozonu, struktury jonowej, fitoaerozoli i aeroplanktonu.Zróżnicowanie tych uwarunkowań jest podstawowym czynnikiem rozwoju turystyki ekologicznej.