ZIEMIA ZDZIESZOWICKA

Ziemia Zdzieszowicka leży we wschodniej części województwa opolskiego. Graniczy z gminami: Leśnica, Kędzierzyn-Koźle, Walce, Krapkowice, Gogolin, Strzelce Opolskie, Reńska Wieś.

W skład jej wchodzą: miasto Zdzieszowice i sześć sołectw tj. Januszkowice, Krępna, Rozwadza, Oleszka, Żyrowa, Jasiona. Zajmuje 57 kilometrów kwadratowych powierzchni, liczy około 17 tysięcy mieszkańców, z czego 74% ludności skupiona jest w mieście Zdzieszowice. Przeciętna gęstość zaludnienia wynosi 294 osoby na kilometr kwadratowy. Miasto Zdzieszowice jak i Gmina jest stosunkowo młodym organizmem administracyjnym. Mimo to posiada znaczne osiągnięcia w skali województwa i kraju. Zdzieszowice prawa miejskie otrzymały w 1962 roku.

Początki Zdzieszowic są mało znane. Związane są ze starożytną osadą o nazwie Solownia ( stara część miasta przylegająca do Odry), był tu przeładunek soli oraz innych towarów dostarczanych lądem do Górnego Śląska na tratwy pływające Odrą. Najwcześniejszy zapis pochodzi z 1405 roku Zduieszowic, potem w 1484 roku Zdziechowicz. Pod wpływem niemieckim Deschowitz pojawiła się wtórna forma Dzieszowice w 1845 roku, ta starośląska nazwa patronimiczna z dostojną postawą antroponimiczną Zdziesza, będącą skróceniem imienia Zdziesław została zmieniona w 1936 roku na Odertal. Wieś ta przechodziła w średniowieczu z rąk do rąk. Od 1615 roku znajdowała się w posiadaniu v.Redernów, później v. Promnitzów, od połowy XVII wieku własność Colonnów, po wojnach napoleońskich zaś, aż do końca XIX wieku hrabiowskich rodów Nostizów i Jockischów. W 1864 roku wieś liczyła łącznie około 900 osób. W 1845 roku miejscowość ta uzyskała połączenie kolejowe z Opolem i Kędzierzynem. Podjęte w II połowie XIX wieku próby uprzemysłowienia wsi ( wapiennik, cegielnia, gorzelnia, cukrownia) zakończyły się niepowodzeniem. W latach 1910-1933 ludność wzrosła 1567 do 2130 osób. Wzrost ludności Zdzieszowic spowodował w 1920 roku przybudowanie do domu będącego własnością ks. Hawlitschki ( proboszcz Leśnicy) kościoła pod wezwaniem św. Antoniego. W 1936 roku dzięki ks. Fryderykowi Czernikowi zaczęto budowę nowego kościoła, który został ukończony w 1937 roku.

Do czasu wybuchu II wojny światowej Zdzieszowice były dwujęzyczne: w kościele msze święte odprawiano w języku polskim i niemieckim, od 1991 roku ponownie wprowadzone zostały msze w języku niemieckim. Wielki przemysł rozwinął się tu dopiero w okresie międzywojennym. W roku 1929 i 1930 przystąpiono do przygotowania terenu pod budowę “Koksowni”. Teren ten był dawniej zalesiony i należał do Grafa Schaffgotscha. Dla urzędników “Koksowni ” wybudowano mieszkania (obecnie stare bloki na ul. Korfantego i Kościuszki ), a dla robotników domy (aktualnie Stare Osiedle oraz ul. Ogrodowa i Parkowa) . Dla dzieci wybudowano szkołę ( Szkoła podstawowa nr 2), w 1938 roku zbudowano przez siostry zakonne przedszkole( Przedszkole nr 1 ). W latach 1931-1932 ukończono budowę Zakładów koksochemicznych. Pierwsza bateria typu “Stil” została uruchomiona w 1932 roku. W latach 1939-1945 wytwarzano tu koks, benzynę syntetyczną, oleje lekkie i ciężkie oraz gaz parafinowy. W wyniku działań wojennych zakłady uległy znacznemu zniszczeniu. Rosnące zapotrzebowanie na paliwa , wpłynęło na decyzję o podjęciu odbudowy i rozbudowy Zakładów Koksowniczych. W 1951 roku dokonano rozruch pierwszej baterii.

 kąpielisko miejskie (w samym centrum Zdzieszowic)

Dążenia władz Miasta i Gminy zmierzają do zmniejszenia degradacji środowiska, przejawiają się one w podjętych decyzjach o kompleksowej gazyfikacji oraz budowie i rozbudowie wodociągu w obrębie gminy. Zdzieszowice należą do tych miejscowości, o pozycji których pod względem gospodarczym a jednocześnie do rangi miasta zdecydował rozwój przemysłu w tym przypadku koksochemicznego. Miasto liczy obecnie 12 500 mieszkańców. Odgrywa czołową rolę wśród ośrodków przemysłowych województwa opolskiego. Ubogie jest w zabytki sztuki, znajduje się tu jedynie XIX wieczna kapliczka dzwonnicza. Dla turystów Zdzieszowice są przede wszystkim dogodnym i bliskim punktem wypadowym pieszych wypraw na Górę św. Anny (6km), Leśnicy (4 km). Atrakcją Ziemi Zdzieszowickiej są walory krajobrazowe oraz zabytki miejscowości Żyrowa i Jasiona. Żyrowa leży na północ od Zdzieszowic u zachodniego podnóża Góry św. Anny.

Wokół rozciąga się ściana lasu bukowego porastającego poprzecinane licznymi jarami zbocze góry. Dzięki swym walorom krajobrazowym i ciekawym obiektom krajoznawczym stanowi atrakcyjne miejsce wędrówek i wycieczek. Zimą tutejsze tereny stwarzają możliwość uprawiania narciarstwa. Jak wynika ze źródeł historycznych, wieś należała początkowo do klasztoru cysterskiego z Jemielnicy, a potem do rodziny Żyrowskich, od której odkupił ją w 1631 roku- znany fundator klasztoru franciszkanów na Górze św. Anny- hrabia Melchior Ferdynand Gaszyna .

W Żyrowej magnat ten pozostawił po sobie stylowy, wczesnobarokowy pałac z lat 1631-1644 ,wchodzący w skład większego zespołu zabudowań. Do zespołu pałacowego należy park krajobrazowy. Rozległy kompleks budynków założony jest wokół czworobocznych dziedzińców- pałacowego i gospodarczego- oddzielonych od siebie wąskim skrzydłem parawanowym z bramą przejazdową po środku . Dwupiętrowy korpus główny wyraźnie góruje nad pozostałymi, znacznie niższymi od niego skrzydłami, jednak piękną sylwetką i wyważonymi proporcjami architektonicznymi odznacza się zwłaszcza skrzydło frontowe, zaopatrzone aż w trzy wieże. Nad przejazdem piętrzy się czworoboczna wieża bramna. Towarzyszą jej po bokach dwie ośmioboczne, częściowo wtopione w korpus, wieże narożne. Dookoła dziedzińca pałacowego biegnie arkadowy krużganek. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu wznosi się kościół filialny św. Mikołaja. Zbudowany około 1300 roku w stylu gotyckim, a powiększony i przekształcony w duchu barokowym w I poł . XVIII wieku. Wczesnogotyckie prezbiterium, którego struktura architektoniczna zachowała się w pierwotnym stanie, przypomina proste układy i rozwiązania stosowane w kościołach cysterskich. Jest ono nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym z gładkimi zwrotnikami i profilowanymi żebrami, spływającymi na zwrotniki. Niespodzianką w żyrowskim kościele są również dwa obrazy z II połowy XVIII stulecia, zdobiące boczne ołtarze. Wyszły one spod pędzla znakomitego artysty śląskiego, Franciszka Sebastiniego. W środku wsi znajduje się obok stawu zabytkowa studnia z pocz. XIX wieku, obudowana wysokim murem kamiennym i nakryta drewnianym daszkiem w kształcie stożka. Studnia ta rzecz dość niezwykła- służy jednocześnie za kapliczkę przydrożną. Mamy tu więc przed sobą jedyny tego rodzaju zabytek na Śląsku Opolskim. Jasiona położona jest w połowie drogi z Gogolina na Górę Św. Anny. Można tu dojechać autobusem od strony Dąbrówki ( na trasie Krapkowice- Strzelce Opolskie ) lub od strony Zdzieszowic przez Żyrowa, albo też pociągiem PKP na linii Opole-Kędzierzyn. Odległość wsi od ukrytej w lesie stacji kolejowej wynosi ok. 2 km. Stacja ta jest wybornym punktem wyjściowym zarówno pieszych jak i kolarskich, a zimą narciarskich wycieczek w rejon Góry Św. Anny, Pierwsze ślady osadnictwa na terenie Jasiony pochodzą z okresu wpływów rzymskich tj. pierwszych wieków naszej ery. Zostały one odkryte przypadkowo w 1971 roku. W dokumentach historycznych wieś wzmiankowana jest po raz pierwszy w 1285 roku. Przebywając w Jasionie warto zobaczyć kościół parafialny św. Marii Magdaleny. Ta neobarokowa budowla z1911 roku na pierwszy rzut oka nie zapowiada niespodzianek, kryje ją jednak ocalały fragment poprzedniej świątyni, zbudowanej z kamienia łamanego około XIV wieku.

Chodzi o pierwotne, dwuprzęsłowe prezbiterium, służące obecnie za boczną kaplicę. Zaliczono ją do najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej na Śląsku Opolskim. Wnętrze prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym z gładkimi zwornikami. Profilowane żebra sklepienia spływają w narożach na wsporniki a wizerunkami głów ludzi i zwierząt, a między przęsłami na wsporniki hermowe. Na ścianach zachowała się polichromia gotycka z II połowy XIV stulecia, odsłonięta spod późniejszych warstw w 1912 roku, przedstawia ona cykl pasyjny. Spośród tych 600 letnich malowideł wyróżniają się zwłaszcza dwie kompozycje: Ukrzyżowania i Sądu Ostatecznego. Znajdują się one w kręgu wpływów czeskich I połowy XIV wieku.

Przez Ziemię Zdzieszowicką przepływa rzeka Odra tworząc kilkanaście zakoli

Wieś Januszkowice i sąsiednie Wielmierzowice położona jest po prawej stronie Odry, na bardzo wyraźnie zarysowującym się tarasie wysokim. Taras wysoki rozciąga się dalej, niemalże do toru kolejowego /linia Kędzierzyn-Koźle- Opole /. Na dużej przestrzeni występują urobiska żwirowni. Po wyeksploatowaniu żwiru odsłoniło się tu zwierciadło wód gruntowych i powstały stawy, miejsce wypoczynku i rekreacji mieszkańców gminy oraz kędzierzyńskiego okręgu przemysłowego istniejąca baza lokalowa wkomponowana w pejzaż powstałych tu akwenów wodnych stwarza warunki do uprawy sporów wodnych i wędkarstwa.

W bezpośrednim sąsiedztwie Zdzieszowic znajduje się wieś Rozwadza. Ta niewielka usytuowana jest na trasie Kędzierzyn – Krapkowice. Oblicze Rozwadzy w zasadzie niczym się nie różni od pozostałych wsi “ Ziemi Zdzieszowickiej”. Dzięki mieszkańcom wsi powstają tu nowe obiekty ( np. kompleks sakralny ) zmieniający jej oblicze.

Po prawej stronie rzeki Odry, 5km od Zdzieszowic rozciąga się wieś Krępna. Na wysokości tej wsi Odra przecięta jest kanałem. Ze starorzeczy po dawnych zakolach istnieje możliwość wydobywania kruszywa, a istniejące mady rzeczne można wykorzystać jako materiał budowlany. Wspólny wysiłek mieszkańców wsi doprowadził do zmiany wyglądu wsi – rozbudowa szkoły, budowa kościoła.

“ Ziemia Zdzieszowicka” posiada gleby z piasków luźnych, słabo gliniastych i żwirów należących do lekkich, kwaśnych, słabo próchniczych i mało zasobnych w związki fosforowe oraz potasowe. Nadto są glebami suchymi, silnie przepuszczanymi. Gleby te są mało urodzajne, nalezą do V i VI klasy. Występują one szerokim pasmem po prawej stronie Odry. Ponadto istnieje tu gleba klasy III i IV ( mady średnie i ciężkie zasobne w składniki mineralne).